Giftige blauwalgen in zwemwater en wat ermee te doen?
Enkele weken terug werd er in Destelbergen een zwem- en recreatieverbod op en rond het Damvalleimeer afgekondigd. Gisteren is er een captatieverbod afgekondigd in het Kanaal Gent-Oostende, van Beernem tot Brugge. Zo was het ook al in vijvers in Ieper, op de Reitjes in Brugge en op tal van andere plaatsen. Nu werden de zwanen verwijderd van de Reitjes in Brugge om hen te beschermen.
Wat is er aan de hand?
De reden is een massale bloei van Blauwalgen, of Cyanbacteria, die als een giftige laag op het water drijft. Deze produceren giftige toxines (o.a. microcystine) die ernstige gezondheidsrisico’s inhouden bij contact. Zelfs inademen van opspattend water (aerosols) is gevaarlijk, dus afstand houden is zeker geboden.
Dit is lang niet de eerste keer dat open water recreatie gebieden door algenbloeien gesloten moeten worden. Hoewel de uitzonderlijke aanhoudende droogte en hitte dit jaar er zeker niet aan helpen komt het ook in andere seizoenen voor.
Nochtans zijn er relatief eenvoudige maatregelen die men kan nemen om deze problemen en risico’s naar de volksgezondheid te vermijden.
Dit blog artikel beoogt wat duiding te geven aan de algenbloeien deze zomer en lange termijn oplossingen voor deze wijd verbreide problematiek te bepleiten. Dat is niet alleen van belang voor zwemmen en recreatie, maar ook voor landbouw en onze drinkwatervoorziening. Het beheer van ons oppervlaktewater vraagt dringend een duurzame aanpak. Iets waarvan we na deze zomer hopelijk allemaal wel duidelijk aanvoelen dat er werk aan de winkel is.
Maar gelukkig is het nu nog doenbaar, op voorwaarde dat we niet bij de pakken blijven zitten.
Recreatieverbod:
Destelbergen
Giftige blauwalgen in Damvalleimeer!
Daarom heeft het Agentschap Zorg en Gezondheid geadviseerd recreatie in en om het Damvalleimeer te verbieden. Dit advies werd gevolgd en de burgemeester van Destelbergen heeft dit verbod dan ook opgelegd.
De situatie werd vanaf dan tweemaal per week opgevolgd. Later werd ook een gevreesd voor botulisme in het Damvalleimeer toen meerdere dode watervogels aangetroffen werden.
De concrete case in Destelbergen: op 4 juli werd een roodbruine drijflaag op het water vastgesteld. De Vlaamse Milieu Maatschappij kwam na onderzoek tot de conclusie dat het om potentieel toxische cyanobacteria ging.
Deze produceren toxines die niet alleen bij aanraking tijdens zwemmen, maar ook via aerosol verspreiding gevaarlijk zijn.
Op de site van VMM vind je meer info over zwemwaterkwaliteit van erkende zwemvijvers.
Is dit uitzonderlijk?
Jammer genoeg niet. Op tal van plaatsen werden dit jaar recreatie- en captatie verboden afgekondigd. Dit gebeurt jaarlijks keer op keer opnieuw.
De redenen zijn massale bloei van blauw- of andere algen, die giftige stoffen kunnen produceren.
Daarnaast komen vaak nog andere toxische micro-organismes voor die gevaarlijk zijn voor mens en dier, vb botulisme .
De gevolgen van dergelijke algenbloeien kunnen gaan van een onsierlijke slijmlaag op het water, wat verstopping in filtersystemen, over vissterfte en dode watervogels tot sterfte bij huisdieren en vee.
Er kan ook ernstige vergiftiging bij zwemmers en recreanten op de oevers ontstaan.
Welke algen zijn gevaarlijk?
Een algenbloei produceert zeer snel een grote massa algen. De meeste soorten algen zijn onschadelijk maar bepaalde soorten in de groepen blauwalgen (Cyanobacteria), diatomeën en dinoflagellaten kunnen giftige stoffen gaan produceren.
Zolang alles bij een verstopte filter blijft is het geen ramp, maar als ze giftige neurotoxines produceren dan zit het goed fout.
- Algengroepen met giftige soorten
- Gifstoffen geproduceerd door blauwalgen
- Analytische methodes
- Microcystine
Dit soort bloeien komt hoofdzakelijk voor bij stilstaande, vrij vervuilde waterplassen. Meestal krijgen wij te maken met bloeien van blauwalgen (cyanobacteria). (Voor de puriteinen onder ons: strikt genomen zijn dit geen algen maar bacteria 😉 )
In Stad Brugge zijn de zwanen preventief verwijderd van het Stil Ende (Reitjes) omwille van de aanwezigheid van Cyanobacteria.
Echter Prorocentrum spp, een potentieel giftige dinoflagellaat werd in het Boudewijnkanaal waargenomen, vooral tussen het Groot Handelsdok en de Herdersbrug. Dit zijn soorten van zout tot brakwater maar zoals je ziet kunnen die tot ver landinwaarts raken via kanalen.
Stromende waterpartijen krijgen dit soort problemen meestal niet door voldoende doorspoeling. Maar de situatie is nu zo erg dat zowel het kanaal Gent Oostende als het kanaal Roeselare Leie er ook van hebben.
O, en om het helemaal leuk te maken zijn die toxines ook nog eens kankerverwekkend op termijn. (Wageningen Universiteit: youtube).
Het is dus niet zomaar een vervelend fenomeen.
Hoe herken ik een blauwalgen bloei?
Wanneer je slijmerige drabgroene, blauwig groene of rossig bruine drijflagen bemerkt: afblijven!!! Meldt dit aan de gemeente, brandweer, opzichters, etc. Ga hier zelf niet op onderzoek uit en ga geen expertje spelen op basis van google. De gevolgen kunnen zeer ernstig zijn.
Als je vermoedt dat jij of je huisdieren ermee in contact gekomen zijn, grondig afspoelen met schoon water en met een arts / veearts contact opnemen. Laat dit over aan de professionals.
- Voor je het vraagt: ikzelf ben academisch opgeleid als professioneel ‘algen deskundige’
- Wat echter veel belangrijker is, dat is ervaring. Geen enkele professional zal een potentieel toxische blauwalgen smurrie zonder gezichtsmasker en handschoenen aanpakken.
Keuze van beluchtingstechniek!!!!
Het is essentieel de juiste beluchtingsmethode te kiezen. Een verkeerde keuze zal niet alleen verloren geld en moeite zijn.
Het kan zelfs de giftige algenbloei bevorderen zoals je in bovenstaande filmpje van een drinkwaterreservoir kan zien.
Ja, er zijn oplossingen.
maar een Quick fix?
Er zijn een paar ‘korte en snelle’ methodes om in geval van nood in te grijpen.
Zo kan men de zuurtegraad (of pH) verhogen door bekalking of door beluchting. Bekalking is een zeer arbeidsintensieve en trage methode, beluchting gaat sneller en heeft een groter bereik. Je kan beluchten met fonteinen, bubble screens of met ‘paddle wheels’.
Wij verkiezen efficiëntie en dat meten we op twee manieren. Ten eerste een optimale zuurstof toevoeging aan het water en ten tweede minimaal energie verbruik. Dan zijn micro-bubblescreens veruit de beste methode.
Je kan ook proberen snel het fosfaat uit het water te verwijderen.
Eén methode is specifieke chemicaliën in het water dumpen. Die binden de bestaande algenbloei tot klitten, waarna ze hopelijk bezinken.
Zo bestaat er een mengsel van flocculanten en lanthaan genaamd ‘Flock & Lock’. Nadien moet deze bezonken laag afgedicht worden met een fosfaat fixatief. Nog wat extra chemicaliën om het af te ronden.
Soms moet er snel in gegrepen worden en kunnen bovenstaande oplossingen aangewezen zijn.
In elk geval zijn ze 1) niet goedkoop 2) niet altijd efficiënt en zonder garantie en 3) zeker niet duurzaam. De kans is reeël dat het volgende jaar terug prijs is.
Je voelt al aan dat wij geen fan zijn van ‘Quick Fix’ methodes als definitieve oplossing.
Gewoonweg omdat er niets wezenlijks veranderd. Het is het opbergen van ‘giftig afval’ tot een latere datum. Dan wordt het iemand anders hun probleem.
Net zoals ‘Quick Rich schemes’ komt er op termijn meestal weinig goeds van.
Weliswaar hebben de ‘bubble screens’ als interventiemiddel zeker hun nut wel bewezen.
Wij verkiezen vooralsnog een lange termijn oplossing.
Namelijk het plaatsen van drijvende eilanden met
moerasbeplanting & nuttige micro-organismes.
Akkoord, je dient het systeem zijn tijd ( >1 tot 2 jaar) te geven om echte resultaten te zien,
maar die zijn dan ook blijvend!!
Wetenschappelijke ecologische oplossing
Met 30 jaar ervaring in diverse types waterpartijen, waaronder ironisch genoeg algenkweek, beschikken wij over een efficiënte en duurzame aanpak van algenbloeien.
Dit is het resultaat van jarenlange wetenschappelijke experimenten en praktijktesten met onze partners met verschillende internationale teams. De aanpak bestaat een aantal relatief eenvoudige ingrepen.
Drijftil
Drijvende eilanden met waterplanten
Wat is een drijftil?
Een drijftil is een drijvende matrix structuur waarin functionele moeras- en waterplanten aangeplant worden.
Het eiland wordt eveneens ingezaaid met >10-tallen nuttige micro-organismes die de waterkwaliteit gaan verbeteren. De planten doorwortelen de matrix en lopen uit onder de mat door en helemaal in de watermassa.
Door hun natuurlijke processen gaan ze lucht via de wortels in de watermassa brengen EN voedingsstoffen uit het water opnemen in hun bladmassa.
De redenering achter de methode is vrij evident eenmaal je het ziet.
Algenbloeien, toxisch of niet, ontstaan doordat het aquatische milieu uit evenwicht is. In een onevenwichtig milieu ontstaat er een ecologisch ‘lege ruimte’. En daar houdt de natuur niet van.
Algen zijn overal, efficiënt, vermenigvuldigen zeer snel en nemen een ‘lege of open ruimte’ direct in.
Vergelijk het met een stuk braakliggende grond dat vol voedingstoffen zit en net open gescheurd is door werken. Op de kortste tijd staat het vol onkruiden: brandnetels, distels, etc
Allemaal opportunisten en de snelste groeiers grijpen die uitzonderlijke gelegenheid.
Zo is het ook met algenbloeien.
Wanneer een waterplas vervuild, verziekt en zuurstofarm is, dan is die vergelijkbaar met een braakliggend terrein. Er zijn geen nuttige waterdiertjes die algen kunnen grazen, geen concurrerende waterplanten of andere nuttige organismes, die een algen bloeien kunnen tegengaan.
Als het dan warm wordt en alle zuurstof verdwijnt, dan grijpt de blauwalg zijn kans.
Een duurzame aanpak bestaat er daarom logischerwijze uit het natuurlijk evenwicht van het water terug in orde te brengen. We herstellen het water-ecosysteem door de natuur een handje te helpen. Dat vraagt een structurele ingreep met langdurige resultaten.
Drijftil
Drijvende eilanden met waterplanten
Door de natuurlijke processen krijgen we natuurlijke beluchting en ecologische voedselopname uit het water.
Twee zaken waar blauwalgen niet blij van worden.
De nuttige micro-organismes doen er nog een flinke schep bovenop. Ze groeien op en om de wortels van de planten en vangen massaal voedingstoffen af van de blauwalgen en andere ongewenste algen.
Ze zetten deze om in ‘biofloc’. Deze ‘biofloc’ vormt dan weer het voedsel voor allerlei grazende waterdiertjes en ook visbroed. Er ontstaat een voedselpyramide die jaar na jaar sterker wordt.
Alle ‘lege ruimte’ in de vijver wordt ingenomen en blauwalgen krijgen geen kans meer.
Eenmaal een drijftil van start gaat wordt die jaar na jaar sterker.
Koptrekkers in Vlaanderen
Deze benadering voor bioremediatie van waterpartijen bestaat al een tiental jaar. Ze werd met vele duizenden units wereldwijd met succes toegepast werd om de waterkwaliteit te verbeteren.
Er is nu volop gelegenheid om drijftillen in te zetten in Vlaamse waterpartijen en kanalen. Het is betrouwbaarder dan ‘chemische interventies’ en vele malen goedkoper dan baggeren en dredging.
Ieper Stad is alvast een koptrekker
en hoewel een aantal steden en gemeentes in de startblokken is er nog flink wat werk aan de winkel.
Wil je meer weten over drijftillen, drijvende eiland of bubble screens, neem dan gerust contact met ons op.
Realisatie van drijftillen te Ieper na slechts enkele jaren.
Meer informatie over drijftilfilters en drijvende eilanden.
Realisatie van drijftillen in diverse steden en dorpen wereldwijd.
