De lente is in vijverland gearriveerd!

En iedereen maakt zich klaar voor …

… het lente – onderhoud

Je kan er niet naast kijken; de zon schijnt! Goed, één zwaluw maakt natuurlijk de lente niet. Dat hebben we geweten de voorbije week. Maar bij vijvers merken we dat niet aan de zwaluwen. Voor vijvers zijn er een aantal factoren die samen moeten gaan voordat het waterleven echt terug van start gaat.

Een belangrijke factor is watertemperatuur. Onder pakweg 10°C is er weinig bacterie-leven. Dan zal de vijver nog niet gaan respireren of zuurstof verbruiken. Daar begint het allemaal mee. Eenmaal het water boven die temperatuur gaat beginnen bacteria terug op te leven. Ze breken almaar vlotter het afval van de wintermaanden af. Zo zetten ze voedingstoffen vrij. Die komen dan later in het seizoen ten goede aan plantaardige organismes.

De daglengtes nemen ook al merkelijk terug toe. Hierdoor worden eerst algen actief. De allereerste algen groep, de diatomeën (Diatomeae), zijn op vandaag al volop actief. Zij produceren zuurstof, nemen nutriënten op en vormen de eerste plantaardige activiteit in de vijver. In latere fasen wordt hun leiderspositie overgenomen door andere algengroepen. Dit zijn de zogenaamde voorjaarsbloeien. Ze vormen een perfect natuurlijk fenomeen in veel vijvers. In gezonde vijvers blijven deze bloeien nooit lang duren.

De grotere waterplanten moeten de voedingsstoffen opnemen, want anders krijgen wij ongebreidelde algenbloei.

Sinds een week zien we ook al verschillende indicator planten die uitlopen; dan denk ik in eerste instantie aan de dotterbloem (Caltha palustris) en de egelskop (Sparganium erectum). Deze zijn voor mij ook zo’n beetje het startsignaal om aan vijveronderhoud te gaan denken. Wat ons vooral tegenhield was de algemene afwezigheid van de koekoeksbloem. Die is tot op vandaag (22/04) nog nergens te zien.

Dotterbloem-Caltha palustris

Dotterbloem (Caltha palustris) en egelskop (Sparganium erectum) behoren tot de planten die als eerste het start van het vijverseizoen inluiden

Egelskop – Sparganium erectum

Maar, als er nu terug een koude, bewolkte periode opduikt kunnen de grotere planten terug stilvallen. Een vorstprik kan al helemaal een storend signaal geven. De algen gaan echter lustig door met bloeien. Daar kunnen algen van profiteren. Dit soort bloei kan erwtensoep geven, maar ook slijmerige draadalgen die jonge plantenscheuten kunnen verstikken.

Vijveronderhoud

Drie belangrijke zaken die we in de lente moeten doen

Ten eerste: verwijderen van ‘winters vuil’

Het vuil dat gedurende de wintermaanden verzameld is op de bodem verwijderen. Dit kan met behulp van een schepnet en een degelijke vijverstofzuiger vlot gedaan worden. Zaak is het verwijderde slib met water! niet terug in de vijver te dumpen. Een recirculatie stofzuiger met filternetjes zijn voor deze taak niet geschikt. Ook de éénkamer-stofzuigers zonder uitloop zijn niet werkbaar voor deze taak.

Moet de vijver brandschoon zijn? Nee, er mag gerust wat slib met bacteria basis achterblijven. Maar het gros mag verwijderd worden.

Let er ook altijd op dat je kikkers en salamanders niet door de molen jaagt. Wij gebruiken altijd voorfilters op de stofzuigers. Het uitgeschepte bladafval gooien we eerst naast de vijver om uit te druipen en verstekelingen te laten ontsnappen. Soms is het handig ze op te vangen tot je de hele vijver schoon hebt. Wel terug zetten op het eind van de dag!!!

Salamanders

Tip: let er op dat je tijdens het vijver onderhoud de vissen niet teveel stresseert. Zeker karpers en koi karpers zijn daar gevoelig aan. Schrik ook niet als er een kikker uit het slib opduikt. Die jongens overwinteren daarin. Hou het wat in de gaten en probeer amfibiën te ontzien. Ze hebben het al moeilijk genoeg. Een voorfilter kan daarbij helpen.

Salamander en kikker in opvang.

Ten tweede: terug snoeien van oud plantenmateriaal

Als je het snoeiwerk in de herfst al gedaan hebt is dit uiteraard niet van toepassing. Voor snoeiwerk van waterplanten is de regel niet onder de waterspiegel te knippen zolang het blad groen en levend is. Onder water knippen verhoogd de kans op schimmel of infecties. Dood, verslijmd of dor materiaal mag je gewoon wegknippen, zelfs onder de waterspiegel. De vaatbundels vormen geen toegang voor schimmels en bacteria.

Winters blad en lichte algen’wolken’

Tip:  nog niet alle planten lopen nu al uit; sommige zullen pas later in de lente opduiken. Waterlelies bijvoorbeeld zullen nu nog maar pas te zien zijn en dan nog alleen maar in de warmere vijvers. Wees niet te haastig met planten weg te gooien of te vervangen. Je kan wel best zorgen dat het ‘hart’ van de plant gevrijwaard is van algenbloei.

Ten derde: waterchemie!

Door de vele regenval is het waarschijnlijk dat de minerale samenstelling van het water van de meeste vijvers vrij arm staat. Dat betekent dat er weinig mineralen in het water aanwezig zijn. Regenwater is typisch arm aan mineralen en zuur van karakter. De bacteriële bloei in de lente nemen ook mineralen op zodat deze nog extra onttrokken worden aan het water. Het is dus zaak om de waterchemie terug op punt te stellen. Dit doe je uiteraard pas na het wegzuigen van het vijverslib.

Tip: snel werken in een vijver is quasi onmogelijk. Bekijk de zaak rustig en werk aan een gestaag tempo. Spreid de werken over meerdere dagen, of zelfs weekends.

Je wil eerst de pH, of zuurtegraad, van het water meten. Bij voorkeur met een geijkte pH meter, maar je kan ook vijverstrips gebruiken. Let er wel op dat deze nog in goede staat zijn. Test anders even op een fles drinkwater waar de minerale samenstelling en pH op het etiket staat. (‘Thoeft niet altijd moeilijk te zijn). De zuurtegraad iin vijvers met visbezetting mag niet lager dan 7-7.5 zijn, voor Koivijvers bij voorkeur rond 8.4 eenheden.

pH alleen zegt echter nog niet genoeg. Het is een afspiegeling van talloze factoren en sommige zijn misleidend. Een veel voorkomend misleidende factor is de aanwezigheid van Clinoptiloliet (Klinopti). Dit product is een zogenaamde ionen wisselaar die positief geladen ionen afvangt. Bedoeling is om nitraten, fosfaten, etc op te vangen. Maar het verhoogt ook de pH zonder dat het iets doet voor de minerale samenstelling. Integendeel het vangt ook veel calcium en magnesium ionen af. En die zijn broodnodig voor het mineraal evenwicht. Gebruik clinoptiloliet dan ook met mate.

Je moet dus ook de hardheid van het water meten: GH en KH, die twee vertellen je hoe het staat met de minerale samenstelling. Dit kun je doen met een eenvoudige titratie-kit. Met GH, ofte Duitse Hardheid, meet je het gezamelijke gehalte aan tweewaardige positieve ionen, namelijk Calcium en Magnesium. De KH slaat op Karbonaat hardheid, of het -CO3 gehalte. Afhankelijk van het type vijver moet je andere concentraties halen. Als vuistregel kan je stellen: GH:12-18°D en KH: 10-16°d, waarbij KH 75% van de GH waarde is.

NEO GH+ mineraal mengsel

Je mag altijd nitraten en fosfaten meten, maar in de lente is het eerder belangrijk om te monitoren voor ammoniak en nitrit. Die wijzen namelijk op zuurstof tekorten die door bacteriële afbraak van ‘wintervuil’ ontstaat. Dit is zeer gevaarlijk voor het waterleven, met name voor vissen.

Aanvullen van mineralen kan duur, zeer duur zijn, als je niet de juiste middelen gebruikt. De basis ‘kalk’, of magnesium en calcium, kun je makkelijk halen uit zeewierkalk en schelpenmengsels. Dat heeft echter wat tijd nodig vooraleer het zijn effect heeft. De snellere GH + en KH+ producten geven al veel sneller resultaat en dat kan nodig zijn. Bij de keuze van GH+/KH+ producten is het belangrijk dat het oplosbaar mengsel evenwichtig is en langwerkend. Wij hebben totnogtoe de beste resultaten gehaald met NEO GH+ en NEO KH+. Niet dat er geen andere zijn, maar dit scoort voor ons momenteel de beste kosten-baten resultaat.

NEO KH+ mineraal mengsel

Belangrijker is om een juiste pakket aan sporen elementen te voorzien. Daar mag je best wat extra voor betalen, want het zijn deze elementen die ervoor zorgen dat het vijverleven alles heeft wat het nodig heeft. Veel heb je hier meestal niet van nodig. Een mengsel waar wij goede resultaten mee behalen is Optiminera.

Optiminera mineraal mengsel

Eenmaal deze stappen ondernomen zijn kunnen wij kijken naar de volgende werken. Maar hiermee is het ergste wel al achter de rug.

Samenvattend

T’is lente! Je kan aan de slag gaan met schepnet en stofzuiger. Hou rekening met onze zeldzame salamanders. Snoei de planten en maak de harten vrij. Meet de waterwaarden en corrigeer de minerale watersamenstelling. Voor de verdere werken aan de vijver volgen er nog artikels op tijd en stond.

Veel plezier ermee!

Koen

Aquatisch bioloog en botanicus